زندگی پرفراز و نشیب سیدالساجدین حضرت امام زین العابدین علیه السلام نکات بسیار مهمی برای بحث و بررسی وجود دارد. در اینجا گوشه ای از نقش احیاگر امام زین العابدین علیه السلام را از کربلا تا شهادت را مورد بررسی قرار می دهیم.
وارث امامت
امام سجاد علیه السلام بر اثری بیماری در کربلا نتوانست به میدان رود و در رکاب پدرش با دشمن تا سر حد شهادت نبرد کند. ولی در مورد شجاعت و روحیه عالی ایشان روایاتی آمده است که به ذکر آن می‌پردازیم.
هنگامی که در روز عاشورا، امام حسین علیه السلام با شهادت یارانش از بنیهاشم و غیر بنیهاشم روبرو شد و تنها ماند، به هر سو نگاه کرد، یار و یاوری برای خود ندید، پس در این هنگام صدا زد:
“آیا کسی هست تا از حرم رسول خدا حمایت و دفاع کند؟”
در این هنگام امام سجاد علیه السلام که سخت بیمار و بستری بود، با زحمت برخاست تا به سوی میدان برود. ولی امام حسین علیه السلام به وی فرمود:
پسرم! تو بیمار هستی و جهاد بر تو واجب و روا نیست، تو حجت و امام بر شیعیان من هستی. تو پدر امامان و سرپرست یتیمان هستی. تو باید آنها را به مدینه برسانی و نباید زمین از حجت و امام از نسل من خالی بماند.
بنابراین بیماری امام سجاد علیه السلام گرچه بسیار رنج آور بود ولی گویی مصلحت بود تا امام سجاد علیه السلام در کربلا کشته نشود و با زنده بودن او، نهضت حسینی به رهبری و نظارت او با بهترین روش، ادامه یافته و تکمیل گردد.
تاسیس عزاداری و تشکیل مجالس سوگواری از کارهای دیگر حضرت زینب علیهاالسلام و امام سجاد علیه السلام بوده است و به نظرمی رسد همین استواری و ثابت بودن نهضت عاشورا که امروزه در کشورهای اسلامی دیده می‌شود به دلیل همین مراسم‌های سوگواری می‌باشد که از آن دو بزرگوار باقی مانده است
تازیانه آتشین سخن
امام سجاد علیه السلام در کوفه خطبه‌ای بر مردم ایراد کردند به طوری که برای اولین بار، رگبار سرزنش را بر مردم بی‌وفای کوفه فرو ریخت و به آنها هشدار سختی داد و در همین کوفه بود که امام علیه السلام با ابن‌زیاد برخورد شدیدی کرد. امام سجاد علیه السلام بعد از کوفه در شهر شام که پایتخت یزید بود خطبه کوبنده خود را ایراد فرمود. یزید به مردم فرمان داده بود که برای پیروزیش جشن گرفته و امام سجاد علیه السلام و همراهانش را به صورت اسیر وارد شام کنند. و مردم به همدیگر تبریک بگویند. بطوریکه وقتی از امام سجاد علیه السلام سوال شد که در سفر کربلا در کجا به شما بسیار سخت گذشت، آن بزرگوار سه بار فرمود: الشام، الشام، الشام.
ناگفته نماند که در تمام این سفرها امام سجاد علیه السلام تنها نبود و یار همیشگی ایشان، حضرت زینب علیهاالسلام به دنبال او بود.
عذرخواهی ظالم
پس از آنکه اوضاع سیاسی و اجتماعی شام، بر اثر سخنان حضرت زینب علیهاالسلام و امام سجاد علیه السلام دگرگون شد. یزید پس از عذرخواهی‌‌های ظاهری، به امام سجاد علیه السلام عرض کرد: آماده‌ام که سه حاجت تو را روا کنم.
امام سجاد علیه السلام از این فرصت بهره جست و سه پیشنهاد زیر را به یزید نمود:
1- می‌خواهم سر مقدس پدرم را زیارت کنم.
2- آنچه از ما غارت شد، آنها را به ما بازگردان، زیرا در میان آنها پارچه دستبافت و روسری و گردنبند حضرت زهرا علیهاالسلام وجود دارد.
3- اگر تصمیم کشتن مرا داری مردی را تعیین کن تا اهل بیت مرا به حرم جدمان (مدینه) برساند.
از این سه درخواست یزید پیشنهاد اول را رد کرد و در روایتی نیز آمده است که این پیشنهاد نیز پذیرفته شد ولی اختلاف در این مورد زیاد است.
بانی مجلس سوگ مظلوم
تاسیس عزاداری و تشکیل مجالس سوگواری از کارهای دیگر حضرت زینب علیهاالسلام و امام سجاد علیه السلام بوده است و به نظرمی رسد همین استواری و ثابت بودن نهضت عاشورا که امروزه در کشورهای اسلامی دیده می‌شود به دلیل همین مراسم‌های سوگواری می‌باشد که از آن دو بزرگوار باقی مانده است.
بیماری امام سجاد علیه السلام گرچه بسیار رنج آور بود ولی گویی مصلحت بود تا امام سجاد علیه السلام در کربلا کشته نشود و با زنده بودن او، نهضت حسینی به رهبری و نظارت او با بهترین روش، ادامه یافته و تکمیل گردد
امام سجاد علیه السلام پس ازماجرای عاشورا، برای بیداری مردم و رسوا نمودن یزیدیان و حاکمان جبار بنی‌امیه، بهره‌برداری بسیار نمود و خاطره شورانگیز کربلا و نهضت امام حسین علیه السلام را زنده نمود و از آن به عنوان یک حربه نیرومند تبلیغاتی بر ضد رژیم‌های باطل استفاده کرد. در آن هنگام که آوردن نام امام حسین علیه السلام قدغن بود و مزدوران بنی‌امیه از امام حسین علیه السلام بدگویی می‌کردند، امام سجاد علیه السلام همواره از آن حضرت یاد می‌کرد.
روش خاص برای تبلیغ
پس از حادثه جانگداز عاشورا، خلفای بنی‌امیه زمام امور امامت اسلامی را به دست گرفته و با استبداد و دیکتاتوری سخت، بی‌اندازه خونریزی و ظلم کرده و به تعالیم اسلامی لطمه زدند. امام سجاد علیه السلام در این شرایط با حالی جانسوز در گوشه خانه به سر می‌برد، کسی به محضرش نمی‌رفت و خود آن حضرت هم بر اثر بعضی از مسائل، آزاد نبود که به میان مردم برود. به ناچار برای خود، این روش را انتخاب کرد که به وسیله دعا دستورهای قرآن و معارف اسلام و روش خاندان رسالت را نشر دهد. این روش، یگانه ابتکاری بود که امام علیه السلام بی‌آنکه بهانه‌ای به دست دشمنان بیفتد به نشر معارف اسلام پرداخت.
بسوی پدر
اسوه علم و حلم، امام زین العابدین علیه السلام، پس از یک عمر مجاهدت در راه خدا و پس از ابلاغ پیام عاشورا به جوامع بشری، به دست هشام و یا ولید بن عبدالملک مسموم و در (25 محرم سال 95 ه ق) به شهادت رسید و بدن مطهرش را در کنار تربت پاک امام حسن مجتبی علیه السلام در بقیع به خاک سپردند.
