ویژگی ها و وظایف ولی فقیه در عصر غیبت
نویسنده:آیت الله جوادی آملی ( حفظه الله )
ولی فقیه ؛ پذیرش ولایت و ایمان به آن
پذیرش ولایت و ایمان به آن قبل از این که بر امت لازم شود، بر خود فقیه لازم می باشد ؛ یعنی اگر فقیهی معتقد به مقام ولایت نبود، هرگز دارای این سمت نخواهد بود... پس منصب ولایت برای آن فقیه جامع الشرایط ثابت است که قبل از دیگران به اصل سمت ولایت معتقد بوده و به آن ایمان داشته باشد و هر گونه تجاوز از آن را ناروا بداند. (1)
معنای نیابت فقیه جامع الشرایط از امام معصوم علیه السلام و تفاوت آنها با هم
معنای نیابت فقیه جامع شرایط علمی و عملی از امام معصوم علیه السلام تنها در اصل اداره امور امت اسلامی خلاصه نمی شود، بلکه لازم است اصول حکام بر سیاست و قوانین قابل پیروی را از هدایت الهی دریافت کند. (2)
تنها تفاوتی که بین نائب [ ولی فقیه ] و منوب عنه [ امام معصوم ] وجود دارد، این است که منوب عنه در پرتو عصمت الهی آنچه می داند در اثر شهود و غیب و علم حضوری است ، نه اجتهاد از ظواهر و استنباط از ادله ، لذا همه علوم دینی یقینی می باشد، اما نائب وی در اثر عدم عصمت ، همه آنچه را که می داند در اثر استنباط از ادله است که غالب آنها ظنی السند و الدلاله اند و تعدادی از آنها که از لحاظ سند قطعی اند، مانند قرآن کریم و برخی از نصوص که متواترند از جهت دلالت، ظنی می باشند؛ گرچه برخی از ادله ، هم از لحاظ سند قطعی است و هم از جهت دلالت جزمی می باشند. بنابراین علم فقیه غالبا از محور ، گمان تجاوز نمی کند و همه علوم وی نیز طبق اجتهاد می باشد ، لذا گاهی مصیب و مثاب است و زمانی مخطی و مأجور ، در صورتی که تقصیری در استنباط روا نداشته باشد. (3)
تفاوت حوزه ی مسئولیت ولایت فقیه و نبی و امام علیه السلام
حوزه مسئولیت ولایت فقیه ... تنها در محدوده ی اجرای احکام است. در حالی که نبی و امام علاوه بر اجرا ، عهده دار ابلاغ شریعت و یا تبیین مقیدات و مخصصات و قوانین الهی نیز می باشند. بنابراین هرگز به وسیله ولی فقیه در احکام اسلام حکمی افزوده یا کاسته نمی شود و اگر در مواردی حکم ولی فقیه ی مقدم بر حلیت یک حلال یا حرمت یک حرام می باشد، این از باب تقیید یا تخصیص حکم الهی نیست ، بلکه از باب حکومت برخی از احکام الهی بر بعضی دیگر است. (4)
ویژگی ها و وظایف ولی فقیه در عصر غیبت
کسی که در عصر غیبت ، ولایت را از سوی خداوند بر عهده دارد ، باید دارای سه ویژگی ضروری باشد که این سه خصوصیت از ویژگی های پیامبران و امامان علیهم السلام سرچشمه می گیرد و پرتوی از صفات متعالی آنان است . ویژگی اول ، شناخت قانون الهی است ؛ زیرا تا قانونی شناخته نشود، اجرایش ناممکن است. ویژگی دوم ، استعداد و توانایی تشکیل حکومت برای تحقق دادن به قوانین فردی و اجتماعی اسلام است و ویژگی سوم ، امانتداری و عدالت و اجرای دستورهای اسلام و رعایت حقوق انسانی و دینی افراد جامعه . (5)
همچنین « در عصر غیبت ولی زمان (عج) که مسلمانان و جامعه اسلامی از ادراک برکات خاص ظهور ایشان محرومند، جاودانگی اسلام اقتضا دارد که همان دو شأن تعلیم دین و اجرای احکام اسلام تداوم یابد که این دو وظیفه بر عهده ی نائبان ولی عصر (عج) می باشد و فقیهان عادل و اسلام شناس از سویی با سعی بلیغ و اجتهاد مستمر ، احکام کلی شریعت را نسبت به همه موضوعات و از جمله مسائل جدید و بی سابقه تبیین می نمایند و از سوی دیگر با اجرای همان احکام استنباط شده ، ولایت اجتماعی و اداره ی جامعه ی مسلمین را تداوم می بخشند. »(6)
ولایت فقیه ؛ ولایت فقاهت و عدالت
بازگشت ولایت فقیه عادل ، به ولایت فقاهت و عدالت است و شخص فقیه منهای شخصیت حقوقی خود ، هیچ سمتی ندارد، بلکه در تمام احکام همتای امت بوده و فاقد تمام مزایای موهوم و امتیازهای متوهم و برتری های متخیل بوده ، هیچ تمیزی بین او و دیگران نخواهد بود و شخصیت حقوقی وی نیز فقط عنوان فقاهت و عدالت است که هرگز افزون طلبی را که عین سفاهت و جهالت بوده، معنا نمی کند و هیچ گاه برتری جویی را که عین خیانت و ضلالت می باشد، نمی پذیرد. (7)
پی نوشت ها:
1. همان ، صص 17-16.
2. همان ، ص 15.
3.همان.
4. همان ، ص 129.
5. ولایت فقیه ؛ ولایت فقاهت و عدالت ، صص 3-152.
6. همان ، ص 237 و ر.ک : ص 168.
