راجع به حقوق کودکان در روایات و احکام اسلامی، مطلب فراوان است. در قرآن نیز اگر چه مختصرتر اما به مسائل مهمی از حقوق کودکان اشاره شده است.
حق شیرخوارگی کودک
وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (بقره ،233)
مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، این حکم براى کسى است که بخواهد حق شیرخوارگی کودک را تماما ادا کند و نیز خوراک و پوشاک مادر به طور متعارف به عهده پدر فرزند است. هیچ کس بیش از توانش وظیفه ای ندارد، نباید مادر به خاطر فرزندش زیانی ببیند نه پدر، و بر وارث او نیز چنین است. اگر آن دو با رضایت و مشورت یکدیگر بخواهند کودک را از شیر بگیرند، گناهى بر آنان نیست، اگر اراده کردید که براى فرزندان خود دایه بگیرید به شرطى رواست که حقّ دایه را به طور شایستهاى بدهید و از خدا بترسید و بدانید که خدا به آنچه مىکنید آگاه است.
پزشکان اطفال نیز کامل شدن دو سال در شیردهی را برای سلامتی کودک بسیار مناسب تر می دانند.
حق تربیت، و پرهیز از بی بند و باری جنسی در حضور کودکان
در آیه 58 سوره نور از والدین می خواهد که کودکان خود را عادت بدهند تا برای ورود به اتاق والدین، در سه وقت از اوقات شبانه روز (صبح زود، ظهر، و آخر شب) ، که معمولا وقت خلوت والدین است، کسب اجازه کنند. این دستور هم موجب تربیت کودک و هم موجب ارتقاء سطح فرهنگ خانواده است و از همه مهمتر احتمال برخوردهای نامناسب کودکان با امور جنسی والدین را از بین می برد.
سخن از کودکان یتیم در قرآن فراون است. اصلا یکی از چیزهایی که قرآن حساسیت زیادی در برابر آن دارد و بسیار به آن سفارش کرده، حق یتیمان است. قرآن خوردن مال یتیم را، فرو بردن آتش معرفی می کند. « إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلوْنَ سَعِیراً»
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلى بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.(نور/ 58)
شما اى کسانى که ایمان دارید باید به کسانى که شما مالک آنان شدهاید و کسانى که هنوز به عقل نرسیدهاند دستور دهید در شبانه روز سه وقت از شما اجازه ورود بگیرند یکى پیش از نماز صبح و دوم هنگام نیم روز که جامههاى خویش از تن در مىآورید و سوم بعد از نماز شبانگاه که این سه هنگام، هنگام خلوت شما است و پس از آن مىتوانند بدون اجازه وارد شوند و گناهى بر شما و ایشان نیست که هنگام تحرک و برخورد با یکدیگر است، خدا این چنین آیهها را براى شما بیان مىکند که خدا دانا و فرزانه است.
اصلاح بینش والدین برای تامین امنیت کودکان
در نص صریح قرآن دستور به بچه دار شدن نداریم اما می فرماید وقتی بچه دار شدید، از مخارج آن نترسید روزی خلایق با خداست.
وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً (اسراء،31): فرزندان خویش را از ترس فقر نکشید، مائیم که به آنها و به شما روزى مىدهیم، کشتن آنها گناه بزرگى است.
به هر حال چه خواسته و چه ناخواسته وقتی کسی بچه دار شد، باید بداند که طفل او یک انسان است و حقوق کامل یک انسان را دارد. لذا چه منتظر او بوده یا نبوده، باید گرامیش داشته باشد و به او محبت کند. لذا مقصود از این آیه این است که با اصلاح طرز فکر والدین، امنیت و حقوق (جنین و) کودکان احیاء شود.
توجه به حقوق کودکان طلاق
قرآن در آیه ششم سوره طلاق، به رعایت حقوق جنین و نوزادی که والدینش با هم اختلاف پیدا کرده اند، و قصد طلاق دارند، اشاره می کند. در این آیه از پدر طفل می خواهد آرامش مادر باردار را حفظ کرده و هزینه های او را تامین کند. پس از وضع حمل نیز از همین پدر که قصد طلاق همسرش را دارد، می‌خواهد رضایت مادر طفل را برای شیردهی رضایتمندانه، جلب کند اما اگر رضایت او جلب نشد، از حال کودک غافل نشده و سریعا برای شیردهی او توسط دیگری اقدام کند.
أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّى یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرى. (6/ طلاق)
زنان را حتى المقدور در جایى که خودتان ساکن هستید سکونت دهید و آزارشان ندهید تا عرصه را بر آنها تنگ نکرده باشید و اگر باردار باشند مخارج آنها را بدهید تا وضع حمل کنند و اگر فرزندى از براى شما شیر دهند مزدشان را بدهید و با مشورت و مسالمت به خوبى (سر این مساله) توافق کنید، اگر به توافق نرسیدید زن دیگرى شیر دادن بچه را بر عهده بگیرد.
به هر حال چه خواسته و چه ناخواسته وقتی کسی بچه دار شد، باید بداند که طفل او یک انسان است و حقوق کامل یک انسان را دارد. لذا چه منتظر او بوده یا نبوده، باید گرامیش داشته باشد و به او محبت کند. لذا مقصود از این آیه این است که با اصلاح طرز فکر والدین ،امنیت و حقوق (جنین و) کودکان احیاء شود
سفارش این آیه به مراعات زن باردار در هنگام طلاق، بیش از آنکه نظر به حقوق زنان داشته باشد به حقوق کودکان اشاره می کند. زیرا وضعیت روانی مادر تاثیر مستقیمی بر وضعیت روانی جنین و کودک داشته و تا آرامش و امنیت و رفاه مادر تامین نباشد، کودک نیز از آرامش و اطمینان روحی برخوردار نخواهد شد.
حقوق کودکان یتیم
سخن از کودکان یتیم در قرآن فراوان است. اصلا یکی از چیزهایی که قرآن حساسیت زیادی در برابر آن دارد و بسیار به آن سفارش کرده، حق یتیمان است. قرآن خوردن مال یتیم را، فرو بردن آتش معرفی می کند. « إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلوْنَ سَعِیراً»
لذا درباره امانتداری مال یتیمان و عودت آن به ایشان در بزرگسالی فراوان سفارش نموده است. وَلا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ ... (152/ انعام)
از ستم در ازدواج با دختران یتیم، با لحن سخت و شدیدی پرهیز داده است. « وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساء: اگر اموال دختران یتیم در اختیار شما باشد و بترسید که در صورت تزویج، درباره اموال آنها به عدالت رفتار نکنید، پس با آنها ازدواج نکنید و زنان دیگر را که براى شما پاک و حلال هستند به همسری بگیرید...(تفسیر احسن الحدیث، ج2، ص272)
بالاتر از همه اینها برای فرهنگ سازی یتیم نوازی از هشدارهای عاطفی و دینی استفاده می کند و با یادآوری این که ممکن است فرزندان عزیز خودتان یک روز یتیم شوند، از ظلم به یتیمان دیگر پرهیز کنید.
وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِید (النساء،9):
و باید بندگان از مکافات عمل خود بترسند و با یتیمان مردم نیک رفتار باشند کسانى که مىترسند کودکان ناتوان از آنها باقى ماند و زیردست مردم شوند پس باید از خدا بترسند و سخن به اصلاح و درستى گویند.
